'Kỳ quặc món': đặc sản ở Mường La

Huyện Mường La (Sơn La) vốn nổi tiếng với những kỳ hoa dị thảo... nhưng đến Mường La mà chưa được thưởng thức "kỳ quặc món" thì coi như chưa biết về Mường La.

< Ẩm thực ở Mường La.

"Kỳ quặc món" là tên gọi tắt của 4 món ăn đặc trưng của đồng bào dân tộc Thái mạn Mường La. Đó là: Thịt thối, bọ xít rừng, nòng nọc và chuột núi. 4 món ăn này không đơn thuần chỉ là sự thể hiện cho văn hoá vùng miền mà còn thể hiện đẳng cấp của gia chủ. Khách quý đến, gia chủ mới kỳ công làm 4 món ăn này để thết đãi. Tuy nhiên, với khách lạ thì "kỳ quặc món" thực sự là những món ăn kinh hoàng để đời.

Nhất thối

Có thể xác định cái "lõi" của tứ đại đặc sản Mường La từ xưa tới nay chỉ có được ở Ngọc Chiến và Hua Trai. Nhưng các già làng trưởng bản ở Hua Trai xua tay bảo rằng, trước kia thì Hua Trai là nhất về những món ăn dân tộc lẫn những thảo dược hầm nhừ với thức ăn. Nhưng rồi, cũng giống như bản sắc dân tộc bị mai một nên Hua Trai dần mất đi tứ đại đặc sản, chỉ còn Ngọc Chiến vẫn giữ nguyên.

< Đường vào Ngọc Chiến.

Vượt qua những con đèo dốc khúc lên xuống, hết ù tai đến mờ mắt chúng tôi mới đến được Ngọc Chiến. Con suối Nậm Chiến đoạn ứ nước thì xanh rì màu lá, đoạn thác chảy thì trắng xoá như làn tóc mây ầm ầm đổ thác vượt gềnh. Ông Trưởng bản Khua Vai tên là Quàng Văn Toàn chèo lái con thuyền độc mộc trên suối Nậm Chiến vớt rêu về đổi món.

Ông Toàn bảo, món rêu này mang về để trộn với thịt thối thì ngon phải biết. Trong bữa ăn tối, thịt thối đúng là thối thật! Khi ông Toàn đem bát thịt ấy ra, khách lạ ai cũng bịt mũi kêu oai oái. Ông Toàn và những người bản địa cười ha hả bảo: "Nó giống sầu riêng, ngửi thối chứ ăn thì tuyệt ngon". Chúng tôi lấy hết can đảm gói miếng thịt thối vào giữa lá sung, bịt mũi và nhai. Quả thật, mùi thối tự nhiên không còn, vị bùi và ngọt toả lan đầu lưỡi.

< Món thịt thối.

Ông Toàn cho hay: "Trong tứ đại đặc sản của người dân tộc Thái ở Mường La, món thịt thối được đặt lên ngôi vị hàng đầu. Chế biến món ăn này vừa tốn công lại mất thời gian hơn tất cả các món khác".
Quả thực, như lời ông Toàn thì lợn hoặc bò sau khi được xẻ thịt sẽ chọn những phần ngon nhất đem phơi nắng. Qua một vài nắng, miếng thịt tự nhiên khô lại, thịt tiếp tục được tẩm với nước của một loại rau thơm cho ngấm vào bên trong sau đó đem bỏ vào chum và rắc lên đó một ít muối.

Thịt được ủ kín, vì không được ướp với nhiều muối nên thịt sẽ phân huỷ, phần thịt ngon bị chín bởi ánh nắng sẽ không tan mà đóng cục. Khi ủ thịt được khoảng 10 ngày, người ta mở ra và cho vào đó một ít thảo dược. Nếu có khách quý, món thịt thối sẽ được lấy ra nấu chín cùng rêu suối, cơm nguội và ăn kèm với lá sung.

Nhì hôi

Món ăn thứ hai cũng rùng rợn mùi không kém so với thịt thối, đó là bọ xít. Nghe việc ăn bọ xít, người nào đã từng ăn thì chép miệng bảo bình thường. Tuy nhiên, đây không phải là món bọ xít thông thường mà là bọ xít rừng. Ông Toàn cho hay: "Bọ xít rừng hôi hơn nhiều so với bọ xít nhà. Bọ xít rừng cũng hiếm hơn nên giá cả đắt đỏ nhưng ăn lại ngon và bổ hơn. Bọ xít rừng còn có thể chữa được nhiều loại bệnh khác nhau".

< Bọ xít rừng là món ăn rất bổ dưỡng.

Nghe ông Toàn kể, để có được một đĩa bọ xít rừng, ông phải đặt hàng mấy thanh niên trong bản vào sâu trong lõi rừng lùng sục. Bọ xít rừng không giống bọ xít nhà, chúng không sống trên những cây nhãn khi cây đơm hoa mà sống rải rác ở khắp nơi, thậm chí chúng "làm tổ" ngay trong những hốc đá. Vì thế, tìm được chúng đã khó, bắt được chúng còn khó hơn và giá bọ xít rừng thuộc loại cao, khoảng 400.000đ/kg.

Bọ xít rừng được chế biến rất đơn giản, ngâm qua nước gạo đã pha ớt để khử bớt mùi hôi. Sau đó đảo đều trên chảo lửa cùng lá chanh. Tuy vậy, mùi của bọ xít rừng vẫn rất hôi, nên người ta phải ăn kèm với một loại lá thơm đặc trưng của vùng Mường La là "húng đá". Ông Toàn cho hay: "Bọ xít rừng có thể chữa bệnh dạ dày và chảy máu dạ dày, đồng thời chữa được viêm họng và thúc đẩy tiêu hoá rất công hiệu".

Tam ghê

Món thứ 3 được ông Toàn giới thiệu là "nòng nọc" trông ghê gớm không kém những món khác. Trong bát canh có đủ loại rau rừng, những con ếch vừa mới sinh ra 4 chân co quắp ôm chặt cọng rau hay nhánh măng ngọt. Đây là loại ếch con hay còn gọi là ếch sữa nên thịt và mùi vị khá tanh, không thơm ngon như ếch đồng.

< Thịt "ếch sữa" không lột da.

Hơn nữa, món "nòng nọc" không được lột da nên đối với người lạ khi chạm tới món ăn này đã là một thử thách "nổi da gà". Tuy nhiên, theo những người dân tộc Thái bản địa thì món "nòng nọc" là sạch sẽ và nhiều dinh dưỡng nhất. Vì thế, phụ nữ Thái sau khi sinh thường được tẩm bổ bằng món "nòng nọc" này.

Tứ gớm


< Chuột núi được giữ lại lá gan để đồ xôi.

Đây là món cuối cùng trong tứ đại đặc sản của "kỳ quặc món" ở Mường La, món ăn được chế biến từ thịt của chuột núi. Thịt chuột núi không được chế biến như chuột đồng mà người miền xuôi hay làm. Ông Quàng Văn Toàn sau khi thui chuột trên than hồng cho da chuột vàng rộm, mới đem dao mổ bỏ phần ruột, chỉ giữ lại lá gan.

Sau đó, những gia vị cần thiết được chế biến rất tỉ mỉ từ rau mùi, rau răm, thảo dược, đậu xanh... được giã nhuyễn và nhồi vào phía trong con chuột giống như đầu bếp nhồi thịt vào trong quả mướp đắng.
Chuột được thui một lần nữa cho ra mỡ, sau đó mới đưa vào một nồi đất để đồ xôi, và người dân tộc Thái gọi đó là "xôi chuột". Món xôi này cũng giống như xôi chim, tuy có phần lạ nhưng rất ngon và không đem lại cảm giác ngấy.

Ông Quàng Văn Toàn cho biết: "Trong một bữa tiệc tiếp đãi khách quý mà thiếu một trong tứ đại đặc sản của "kỳ quặc món" thì coi như chủ nhà có lỗi. Còn nếu khách vì bất kỳ lý do gì mà từ chối không ăn thì cũng coi như đã phụ lòng gia chủ. Tuy nhiên, cho đến nay ở xã Ngọc Chiến này, không còn nhiều gia đình giữ được nét văn hoá độc đáo ấy nữa.

"Kỳ quặc món" không chỉ thể hiện là văn hoá vật chất mà còn là nét văn hoá tinh thần của người dân bản địa chúng tôi. Việc chế biến những món ăn cầu kỳ này cũng thể hiện cho sự khéo léo, tài tình và một phong cách ẩm thực tinh tế của người dân tộc Thái ở Ngọc Chiến" - Ông Lò Văn Quạn (Chủ tịch UBND xã Ngọc Chiến).

Du lịch, GO! - Theo Kiến Thức, internet